Ο Γκρεγκ Άτκινσον βρίσκεται σε διάλογο με τον ΙΜΟ και τους υπεύθυνους του Οργανισμού «Αρχές του Ποσειδώνα», μεταξύ άλλων, καθώς προσπαθεί να καταλάβει τι σημαίνει στην πραγματικότητα η απαλλαγή από άνθρακα όταν πρόκειται για τη ναυτιλία.

Κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας περίπου, ο τομέας της ναυτιλίας έχει υποβληθεί σε αυξημένο έλεγχο και ρύθμιση σχετικά με τις επιπτώσεις του στο περιβάλλον, με τις επιβλαβείς αερομεταφερόμενες εκπομπές να προκαλούν ιδιαίτερη ανησυχία. Από τη Συμφωνία του Παρισιού όμως, η εστίαση έχει στραφεί σε κάποιο βαθμό σε δύο μακροπρόθεσμους στόχους: τα πλοία «μηδενικών εκπομπών» και την «απαλλαγή από τον άνθρακα». Αυτές είναι ευγενείς φιλοδοξίες, αλλά υπάρχει κοινή κατανόηση του τι σημαίνουν και οι δύο όροι και πορευόμαστε όλοι προς τους ίδιους στόχους;

Οι συμβουλές που δίνονται συχνά στους διαχειριστές έργου είναι να διασφαλίζουν ότι οι στόχοι του έργου τους είναι SMART – (έξυπνο) : αυτό είναι αρκτικόλεξο απο τις λέξεις Συγκεκριμένο, Μετρήσιμο, Επιτεύξιμο, Ρεαλιστικό (ή σχετικό) και Χρονικά-οριοθετημένο. Αλλά για να γίνει αυτό, οι στόχοι του έργου πρέπει να είναι σαφείς και τα παραδοτέα αποτελέσματα να είναι καλά καθορισμένα. Επειδή λοιπόν η ναυτιλία στοχεύει σε σκάφη μηδενικών (ή χαμηλών) εκπομπών και βρίσκεται σε μια πορεία προς την αποφυγή καύσης άνθρακα, τότε και οι δύο αυτοί ειδικοί όροι θα πρέπει να καθοριστούν με σαφήνεια. Διαφορετικά, θα είναι πολύ δύσκολο να υλοποιηθούν έργα που ενσωματώνουν στόχους SMART όπως θα απαιτηθούν για την εκπλήρωση αυτών των φιλόδοξων φιλοδοξιών.

Σε αυτό το σημείο ορισμένοι αναγνώστες μπορεί να βγάλουν έναν βαθύ αναστεναγμό και να σκεφτούν από μόνοι τους ότι γνωρίζουν τι σημαίνει «μηδενικές εκπομπές» και «απαλλαγή από τον άνθρακα», όπως και όλοι οι άλλοι. Ωστόσο, δεν έχω ακούσει συνεπείς και σαφείς περιγραφές οποιουδήποτε όρου σε συναντήσεις, συνέδρια ή σεμινάρια, ούτε έχω καταφέρει να βρω συνεπείς περιγραφές αυτών των όρων στο διαδίκτυο ή σε δημοσιευμένες εργασίες.

Για παράδειγμα, τι ακριβώς είναι το πλοίο μηδενικών εκπομπών ρύπων; Κάποιοι θα έλεγαν ότι είναι ένα σκάφος το οποίο, η προωθητική ισχύς παρέχεται από μια λύση που εκπέμπει μηδενικές εκπομπές αέρα. Τι γίνεται όμως με τις εκπομπές στην ξηρά; Θα μπορούσε ένα πλοίο μηδενικών εκπομπών που χρησιμοποιεί ηλεκτρική πρόωση και μπαταρίες να θεωρείται “μηδενικών εκπομπών” εάν οι μπαταρίες επαναφορτιστούν από την ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται από έναν σταθμό παραγωγής ενέργειας από άνθρακα; Εάν το πλοίο χρησιμοποιεί εναλλακτικά καύσιμα (συμπεριλαμβανομένων των βιοκαυσίμων) λαμβάνονται υπόψη οι χερσαίες εκπομπές που προκύπτουν από την παραγωγή αυτών των καυσίμων; Μπορεί να θεωρηθεί ότι ένα πλοίο είναι μηδενικών εκπομπών εάν οι εκπομπές CO2 αντισταθμιστούν με τη φύτευση δέντρων ή τη δέσμευση άνθρακα; Ναί? Οχι? Μπορεί?

Για να περιπλέξω περαιτέρω τα πράγματα, ο όρος «καθαρές μηδενικές εκπομπές» χρησιμοποιείται συχνά και έχω δει επίσης νηογνώμονα να χρησιμοποιεί την έκφραση «σχεδόν καθαρές μηδενικές εκπομπές». Αυτός ο τελευταίος όρος είναι τόσο υπέροχα διφορούμενος που διαβάζεται σαν να έχει αφαιρεθεί από το κλασικό μυθιστόρημα του Joseph Heller: Catch-22.

Ακόμα και ο όρος «εκπομπές» μπορεί να σημαίνει διαφορετικά πράγματα. Σημαίνει όλες τις αερομεταφερόμενες εκπομπές συμπεριλαμβανομένων για παράδειγμα εκπομπών μολύβδου, ή εκπομπών αερίων θερμοκηπίου (GHG) ή απλώς CO2; Τι γίνεται με τις απορρίψεις στον ωκεανό; Δεν μας ανησυχούν;

Όσον αφορά την απαλλαγή από τον άνθρακα, αυτό ορίζεται με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, από απλή έννοια της μείωσης των εκπομπών CO2 έως ασαφείς δηλώσεις σχετικά με την απομάκρυνση του άνθρακα από οικονομίες και κοινωνίες. Ως εκ τούτου, για να κατανοήσω πώς βλέπουν οι άνθρωποι την απαλλαγή από τον άνθρακα, ετοίμασα μια έρευνα με μία ερώτηση και τη διέδωσα μέσω των κοινωνικών μέσων μαζικής ενημέρωσης. Οι πρώτες τέσσερις διαθέσιμες απαντήσεις ελήφθησαν από τις ιστοσελίδες ενός πανεπιστημίου, μιας μεγάλης αυτοκινητοβιομηχανίας, μιας ερευνητικής εργασίας & ενός Οργανισμού ασφάλειας και προτύπων. Οι τρεις τελευταίες διαθέσιμες απαντήσεις ήταν ορισμοί που πρότεινα. Τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας φαίνονται στο παρακάτω διάγραμμα.

Δύο παρατηρήσεις μπορούν να προκύψουν από αυτήν την απλή έρευνα. Το πρώτο είναι ότι δεν φαίνεται να υπάρχει κοινή αντίληψη για το τι σημαίνει απαλλαγή από τον άνθρακα. Η δεύτερη παρατήρηση είναι ότι η πλειοψηφία των ερωτηθέντων (περίπου το 72%) θεώρησε ότι οι ελαττωματικοί ή ασαφείς ορισμοί μου ταιριάζουν καλύτερα με την κατανόηση ή την αντίληψή τους για τον όρο. Αλλά και πάλι, τι σημαίνει ουσιαστικά απαλλαγή από τον άνθρακα;

Ο Διεθνής Οργανισμός Ναυτιλίας (IMO) δεν έχει τον δικό του επίσημο ορισμό για την απαλλαγή από τον άνθρακα, αλλά έχει υιοθετήσει μια στρατηγική μείωσης των αερίων του θερμοκηπίου (GHG). Αυτή η στρατηγική έχει τρία επίπεδα φιλοδοξίας και αυτά συνοψίζονται ως εξής:

1) Η ένταση άνθρακα των πλοίων θα μειωθεί μέσω της εφαρμογής περαιτέρω φάσεων του δείκτη σχεδιασμού ενεργειακής απόδοσης (EEDI) για νέα πλοία.

2) Η ένταση του άνθρακα της διεθνούς ναυτιλίας θα μειωθεί για να μειώσει τις εκπομπές CO2 ανά μεταφορική εργασία, κατά μέσο όρο στις διεθνείς θαλάσσιες μεταφορές, κατά τουλάχιστον 40% έως το 2030, επιδιώκοντας προσπάθειες προς 70% έως το 2050, σε σύγκριση με το 2008.

3) Να κορυφωθεί το συντομότερο δυνατόν η προσπάθεια μείωσης εκπομπών αερίων θερμοκηπίου από τη διεθνή ναυτιλία και να μειωθούν οι συνολικές ετήσιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 50% έως το 2050 σε σύγκριση με το 2008, ενώ παράλληλα επιδιώκεται η σταδιακή κατάργησή τους σύμφωνα με τους στόχους της θερμοκρασίας της Συμφωνίας του Παρισιού.

Όσον αφορά την απαλλαγή από τον άνθρακα, η εκπρόσωπος του ΙΜΟ Νατάσα Μπράουν δήλωσε ότι από την πλευρά τους αυτό: «συνεπάγεται ανάπτυξη και αξιοποίηση τεχνολογιών και καυσίμων μηδενικού άνθρακα, για τα οποία ο ΙΜΟ παρέχει την κατάλληλη διεθνή πλατφόρμα».

Επιπλέον, σύμφωνα με μια ανακοίνωση που δημοσιεύτηκε στον ιστότοπο του ΙΜΟ: «Η Διεθνής Ομάδα Εργασίας του ΙΜΟ για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τα πλοία έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο στην προώθηση της εργασίας για την επίτευξη των φιλόδοξων στόχων που καθορίζονται στην αρχική στρατηγική του ΙΜΟ για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τα πλοία, που στοχεύουν, επειγόντως, στην απομάκρυνση των εκπομπών άνθρακα από τη διεθνή ναυτιλία σε αυτόν τον αιώνα ».

Έτσι μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο ΙΜΟ μπορεί να διευκολύνει ορισμένες συζητήσεις σχετικά με κανονισμούς που αποσκοπούν ειδικά στην επίτευξη των στόχων για την απαλλαγή από τον άνθρακα. Θα έχουν όμως όλα τα μέρη σε αυτές τις συζητήσεις την ίδια κατανόηση του τι σημαίνει ο όρος;

Ορισμένα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα έχουν επίσης ενώσει και έχουν αναπτύξει κατευθυντήριες γραμμές για τη ναυτιλία μέσω του Οργανισμού «Αρχές του Ποσειδώνα». Η πρώτη από αυτές τις αρχές σχετίζεται με την ένταση του άνθρακα και σύμφωνα με έναν εκπρόσωπο της Poseidon Principles Association:
«Η ένταση του άνθρακα υπολογίζεται συγκρίνοντας τις εκπομπές άνθρακα από ένα πλοίο σε μια τροχιά. Αυτή η τροχιά βασίζεται στην αρχική στρατηγική του ΙΜΟ για αέρια θερμοκηπίου να μειώσει τις εκπομπές από τη διεθνή ναυτιλία κατά τουλάχιστον 50% έως το 2050 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2008 και να μειώσει τις εκπομπές CO2 ανά μεταφορική εργασία κατά τουλάχιστον 40% έως το 2030 και να επιδιώξει 70% μείωση έως το 2050. Οι αρχές αναφέρουν προς το παρόν μόνο ευθυγράμμιση με βάση τις εκπομπές CO2 ».

Είναι καλό να βλέπουμε τις τράπεζες να εμπλέκονται αλλά γιατί να εστιάζουν μόνο στην ένταση του άνθρακα και το CO2; Επιπλέον, τι θα λέγατε να συμπεριλάβετε μια αρχή σχετικά με τη μεταχείριση των ναυτικών;

Εν τω μεταξύ, η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) αναπτύσσει την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, η οποία σκιαγραφεί μια νέα στρατηγική ανάπτυξης όπου:

• Δεν υπάρχουν εκπομπές αερίων θερμοκηπίου έως το 2050.
• Η οικονομική ανάπτυξη αποσυνδέεται από τη χρήση των πόρων.
• Κανένα άτομο και καμία θέση δεν μένει πίσω.

Αναφέρεται ότι αυτή η στρατηγική ενσωματώνει έναν οδικό χάρτη με δράσεις, αν και σε αυτό το στάδιο φαίνεται να μοιάζει περισσότερο με ένα σχέδιο δράσης για την ανάπτυξη ενός οδικού χάρτη. Η στρατηγική της ΕΕ ενσωματώνει επίσης όρους που περιλαμβάνουν: «κοινωνία ουδέτερη για το κλίμα», «πλήρη απαλλαγή από τον άνθρακα» και «Ευρώπη χαμηλών εκπομπών άνθρακα».

Δεδομένου ότι η ΕΕ είτε άμεσα, είτε έμμεσα έχει επιρροή στους κανονισμούς ναυτιλίας, αυτό θα προσθέσει ένα ακόμη επίπεδο πολυπλοκότητας στο κανονιστικό πλαίσιο. Τα θαλάσσια έθνη εκτός ΕΕ μπορούν επίσης να εφαρμόσουν τις δικές τους πολιτικές και ελπίζουμε ότι όλοι αυτοί οι φορείς πολιτικής θα συντονιστούν με κάποιο τρόπο.

Αυτή τη στιγμή η άποψή μου είναι ότι δεν φαίνεται να υπάρχουν κοινοί ορισμοί που να καλύπτουν μηδενικές εκπομπές και απαλλαγή από τον άνθρακα, ούτε υπάρχει κοινή κατανόηση του τι σημαίνουν αυτοί οι όροι. Δέχομαι όμως ότι μπορεί να με κατακρίνουν επειδή είμαι παιδαγωγός. Το αντίθετο επιχείρημά μου θα ήταν απλώς: πώς μπορούν να τεθούν στόχοι για τη μείωση των εκπομπών και την επίτευξη της απαλλαγής από τον άνθρακα, όταν αυτοί οι όροι δεν είναι σαφώς καθορισμένοι;

Ενδεχομένως, κάποιοι θα μπορούσαν να ισχυριστούν ότι ο όρος «απαλλαγή από τον άνθρακα» ορίζεται και ότι σε κάθε περίπτωση, η ανησυχία για τέτοιες λεπτομέρειες δεν είναι σημαντική όσο η ναυτιλία κατευθύνεται προς τη μείωση των εκπομπών. Αποδέχομαι αυτή την πρόθεση μέχρι ενός σημείου, αλλά θα ήθελα επίσης να τονίσω ότι γενικά τα έργα που έχουν ασαφείς στόχους έχουν υψηλό κίνδυνο να ξεπεράσουν τον προϋπολογισμό και να μην αποφέρουν καλά αποτελέσματα. Επίσης, εάν δεν καθοριστούν σαφείς και συγκεκριμένοι στόχοι, τότε πώς θα αξιολογηθούν τα αποτελέσματα αυτών των έργων;

Αυτό το άρθρο όμως δεν προορίζεται να ασκήσει κριτική σε οποιονδήποτε οργανισμό, εταιρεία ή ένωση. Αντίθετα, η πρόθεση είναι να τονωθεί η συζήτηση, ώστε ίσως οι στρατηγικές να βελτιωθούν και να συνδεθούν με σαφείς και σαφώς καθορισμένους στόχους. Αυτό πιστεύω ότι θα βοηθήσει στην αποφυγή δαπανηρών λαθών και θα αποτρέψει επίσης τη λήψη κακών αποφάσεων πολιτικής, καθώς αυτές θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ακούσιες συνέπειες που με τη σειρά τους μπορεί να οδηγήσουν σε ζημιά σε περιβάλλοντα και οικονομίες με τρόπους που δεν έχουν ληφθεί υπόψη.